‘maar de oorlog was nog niet helemaal voorbij…’

Door Jan van Eerd.

Johan van Eerd (mijn vader) was vanaf 1939 fotograaf in Veghel. In 1944 werd Veghel plotseling even aangeraakt door de wereldgeschiedenis; want het lag toevallig aan de ‘corridor’ van operatie Market Garden (op dat moment de frontlinie van WO II).

Johan pakte zijn fototoestel en legde beelden vast. Momentopnamen, maar wel van heel bijzondere momenten: 75 jaar later kunnen ze Veghelaren nog steeds even terugvoeren naar deze historische weken in 1944.

Van geen ander dorp langs de corridor tussen Eindhoven en Nijmegen zijn er uit deze periode meer foto’s overgeleverd dan van Veghel. Dat is voor een groot deel aan Johan van Eerd te danken.

De meeste van zijn foto’s zijn van 15 t/m 22  september 2019 te bezichtigen op  de expositie “Mensen van Mobilisatie tot Monument” (meer informatie onderaan deze pagina).

Zo maakte Johan bijvoorbeeld vanuit zijn huis aan de Nieuwstraat (later Deken van Miertstraat) onderstaande foto’s: in het klooster van de zusters Franciscanessen was een noodhospitaal ingericht; met karren, koetsen en auto’s worden gewonden aangevoerd. Dit alles onder grote belangstelling van nieuwsgierige Veghelaren.

Op het moment dat hij deze foto’s nam, had Johan nog geen idee dat hij een paar dagen later ook zelf, met zijn familie, in het klooster een schuilplaats zou moeten zoeken. Niet in het nood-hospitaal, maar in de opslagkelder onder de kapel ….

Want na de eerste vreugde van de bevrijding werd het toch nog even oorlog in de Nieuwstraat…

Op vrijdag 22 september, rond kwart voor een ’s middags, werd Veghel plotseling onder vuur genomen door Duitse artillerie. Kerktorens werden vaak gebruikt als uitzichttoren of seinpost; daarom was de toren van de Lambertuskerk het doelwit van deze beschietingen.

Maar ook de gebouwen eromheen werden niet gespaard. De kloosterkapel kreeg meteen een voltreffer. Vier zusters en een tuinknecht werden dodelijk getroffen of kwamen onder neerstortend puin terecht en hebben het niet overleefd.

Veel gebouwen werden getroffen, in heel Veghel, maar vooral rondom de kerk. Bewoners zochten een veilige schuilplek; die werd hen geboden door de zusters, in de kelder onder de nieuwe kapel. Terwijl buiten het granaatvuur aanhield, soms hevig, hebben ze daar een paar angstige dagen en nachten beleefd.

Bewoners van de Nieuwstraat, tijdens hun schuilperiode bij de zusters. Leden van de families Rath, Arons, en van Eerd (helemaal links: Johan). De fotograaf is onbekend, waarschijnlijk een van de zusters.

Een granaatinslag, pal voor de ingang van de schuilkelder, bezorgde een oude zuster een hartaanval waaraan ze later bezweek. Dezelfde inslag maakte Johan voor de rest van zijn leven doof aan zijn linker-oor, en zijn zus Annie kreeg een granaatsplinter in haar neus. Deze ervaringen deden mijn vader inzien dat het nu te gevaarlijk was om zich buiten op straat te begeven. Dus zo lang het zó onveilig was bleef hij binnen in het klooster, en heeft daar een paar foto’s gemaakt. Zoals deze:

En het gevaar was ook echt groot, want bij deze beschietingen (die dagenlang aanhielden !) hebben behalve veel militairen, ook ongeveer 15 Veghelaren de dood gevonden.

N.B.: heemkundekring Vehchele is in het bezit van een aantal verslagen uit deze dagen. Er zijn indrukwekkende verhalen bij, die getuigen van de grote rol die de zusters toen hebben gespeeld: zorgen voor noodhospitaal, bieden van onderdak voor buurtgenoten die thuis niet langer veilig waren, maar ook het verzorgen van maaltijden voor vele militairen en burgers. Er spreekt moed uit, en grote hulpvaardigheid. De Veghelse gemeenschap is de zusters en hun personeel hiervoor veel respect en erkenning verschuldigd.

Toen de beschietingen na een paar dagen eindelijk stopten, en de mensen zich weer op straat waagden, zagen ze dat o.a. de kerk, het klooster, de kloosterkapel en veel woonhuizen en winkels zwaar beschadigd waren.

Ook het huis van de familie van Eerd had een voltreffer gehad. Bijna geen ruit was nog heel, en het dak … tja, dat was er eigenlijk niet meer ….

Door de enorme schade kon er niet meer gewerkt worden in de fotozaak en de donkere kamer.  Maar vanaf begin oktober gingen de militairen ook helpen om de plaatselijke economie weer op gang te brengen. Ze boden ook hulp aan de familie van Eerd. Onderstaande foto’s (en trouwens ook de meeste andere) staan in het fotoboek van zus Annie van Eerd; in haar bijschriften bij de foto’s klinkt de dankbaarheid door.

Tijdens het herstel van de woningen aan de Nieuwstraat hielpen Canadese militairen om de complete doka-apparatuur te vervoeren naar de gebouwen van de CHV. Daar had men Johan een ruimte toegewezen om een nood-doka in te kunnen richten, zodat hij weer volop foto’s kon ontwikkelen en afdrukken.

Zelf hadden de militairen ook baat bij een werkend fotobedrijf, want wat denk je: al die Canadese, Engelse en Schotse soldaten zouden voorlopig nog wel even in Veghel zitten. En zij wilden met kerstmis natuurlijk allemaal maar wát graag een mooie foto naar huis kunnen sturen, naar hun ouders of naar hun lief ….

[HET ORIGINELE BOEKJE VAN ANNIE VAN EERD IS ONDERGEBRACHT BIJ HET BHIC IN ‘S-HERTOGENBOSCH.
HEEMKUNDEKRING VEHCHELE HEEFT EEN DUPLICAAT HIERVAN; MET DANK AAN JAN VAN ERP].

Hoe lang de nood-doka operationeel is geweest hebben we niet meer kunnen achterhalen. Maar toen de situatie aan de Nieuwstraat weer was genormaliseerd, is alles weer daarheen terugverhuisd. Daar heeft Johan zijn fotozaak langzamerhand opnieuw kunnen opbouwen en uitbreiden. Hij heeft die daar voortgezet tot aan zijn dood, in 1980.

[2019, Jan van Eerd©, met medewerking van Bernard Vissers en Emiel Verwijst].